Η τελετουργία του καφέ, στους Βόσνιους και σε μας...

Θέλετε ένα μέτρο για το πόσο "δυτικός" ή "ανατολίτης" είναι κάποιος λαός; Δείτε πώς πίνει τον καφέ του!

Πραγματικά, το πώς πίνουμε τον καφέ μας είναι αντανάκλαση των βαθύτερων πολιτισμικών ριζών μας, στα όρθια και βιαστικά σε μια εσπρέσο εκδοχή της ζωής μας ή αργά, τελετουργικά, σχεδόν με θρησκευτικότητα, όχι ιδιωτικά αλλά στην "αγορά", όπως οι παππούδες μας.

Με την πιο πάνω βάση, οι Βόσνιοι είναι οι πιο "ανατολίτες" Ευρωπαίοι που υπάρχουν σήμερα!

Κατά την ακόμα πολύ ισχυρή παράδοσή τους τον καφέ τον πίνουν γύρω-γύρω από ένα ειδικό στρογγυλό τραπεζάκι όπου τοποθετούν τις κούπες τους. Παλιότερα αυτό ήταν και θερμαινόμενο, κάτι σαν μαγκάλι δηλαδή, για να μην κρυώνει ο καφές τους, μια και η διαδικασία ήταν ένα κοινωνικό γεγονός και μπορούσε να διαρκέσει ολόκληρες ώρες. Όπως κοινωνικά γεγονότα ήταν και σε μας, και ακόμα είναι, η γέννηση των παιδιών, τα βαφτίσια, οι αρραβώνες, ο γάμος, ακόμα και η κηδεία των αγαπημένων προσώπων μας. Βάση ήταν η λαϊκή ρήση "Χαρά μοιρασμένη, χαρά διπλή, λύπη μοιρασμένη, λύπη μισή!" Ειδικά ο καφές, όμως, ήταν και είναι το κύριο άλλοθι για να ξετυλίγεται η κοινωνικότητά μας, γι' αυτό και ο κύριος, πολλές φορές ο μοναδικός, τόπος συνάντησης ήταν και είναι το καφενείο, σε όλες τις μορφές του.

Ας δούμε λοιπόν πώς πίνουν τον καφέ τους οι Βόσνιοι, μπορεί να εμπνευστούμε και μεις να επανέλθουμε στον παλιό καλό τούρκικο (συγγνώμη, ελληνικό!) καφέ μας και, παράλληλα, να ξανακερδίσουμε λίγη από την χαμένη ηρεμία μας.

Η βάση είναι η προμήθεια ωμών κόκκων καφέ, γιατί πρέπει να ψήνονται στον φούρνο μας. Έτσι εξασφαλίζεται η φρεσκάδα του καφέ αλλά και η δική μας επιλογή του πόσο ψημένο (πόσο βαρύ) τον θέλουμε.

Μετά οι καβουρδισμένοι κόκκοι αλέθονται στον προσωπικό τους μύλο. Αν το κάνουμε και εμείς, θα βρουν δουλειά και οι παραδοσιακοί σωληνωτοί μπρούτζινοι μύλοι που υπάρχουν στα περισσότερα σπίτια σαν διακοσμητικά αντικείμενα. Επιτρέπουν και την επιλογή του πόσο λεπτόκοκκος θα είναι ο αλεσμένος καφές, ο πιο λεπτός δεν είναι για όλα τα γούστα ο καλύτερος! Το "ελάτε για έναν καφέ" αποκτά έτσι μιαν άλλη, τελείως διαφορετική σημασία!

Ο καφές που χρησιμοποιούν είναι σκέτος, όπως ο δικός μας και ο κυπριακός, δεν τον ανακατώνουν με αρωματικά φυτά όπως στην Μέση Ανατολή. Έτσι και μεις! Βάζουμε, λοιπόν, όση ποσότητα θέλουμε από τον αλεσμένο καφέ στο νερό, αυτό εξαρτάται από την ποσότητα που θέλουμε να φτιάξουμε αλλά και από το γούστο μας. Ο δυνατός καφές γίνεται με τρία έως τέσσερα μικρά κουταλάκια (εννοούμε μικρά, όχι αυτά του τσαγιού, από αυτά ενάμισυ είναι αρκετό) για κάθε φλιτζάνι καφέ. Το μπρίκι όμως που θα βάλουμε τον καφέ να βράσει πρέπει να έχει σχήμα κωνικό, μεγαλύτερη βάση και στενό στόμιο, γιατί έτσι κάνει καλύτερο καϊμάκι. Αν έχουμε μαγκάλι, το μπρίκι μπαίνει μέσα στη χόβολη, αν όχι, δεν πειράζει και πολύ, το ίδιο πιστεύουν και οι Βόσνιοι.

Για κάποιο περίεργο λόγο, ο καφές γίνεται καλύτερος αν αφήσουμε το νερό να βράσει και μετά τον ρίξουμε μέσα, αντίθετα με την συνήθειά μας να βάζουμε τον καφέ σε κρύο νερό και να περιμένουμε να έρθει σε βρασμό. αφού τον ρίξουμε στο βραστό νερό περιμένουμε να ξαναέλθει σε βρασμό και να "φουσκώσει". Αλλιώς τα μισά αρώματα θα μείνουν κλειδωμένα μέσα στον κόκκο και δεν θα βγουν στο φλυτζάνι μας.

Το πόσο θα βράσει ο καφές είναι και αυτό θέμα γούστου, οι παραγγελίες στα ελληνικά παραδοσιακά καφενεία ήταν τόσο λεπτομερείς που, λες, ο καθένας ήθελε τον καφε του διαφορετικά από κάθε άλλον. Η γλώσσα του καφενείου ήταν πλούσια, και πιο πλούσια μπορεί να γίνει και στο σπίτι μας, αφού τον φτιάχνουμε μόνοι μας. Ακόμα ακούγονται στα παλιά καφενεία οι παραδοσιακές παραγγελίες του ελληνικού καφέ: Μέτριος, με ολίγη, γλυκύς και σκέτος αφορά την περιεκτικότητά του σε ζάχαρη, βαρύς και ελαφρύς την περιεκτικότητά του σε καφέ, βραστός ή καϊμακλής για το πόσο θα είναι το καϊμάκι του (ο βραστός χάνει το καϊμάκι του, το πολύ καϊμάκι εξασφαλίζεται με το να τραβήξουμε το φλιτζάνι από τη φωτιά μόλις αρχίσει ο καφές να φουσκώνει), και αυτά σε όλους τους δυνατούς συνδυασμούς, αλλά και με υποδιαιρέσεις, π.χ. πολλά βαρύς με ολίγη! βαρύ γλυκός και όχι! Έτσι και στους καφενέδες της Βοσνίας, δεν χρειάζεται να ξέρεις τη γλώσσα για να καταλάβεις πως οι παραγγελίες αφορούν τα προσωπικά γούστα του καθενός για τον καφέ του!

Όταν ο καφές φουσκώσει τον τραβάμε από τη φωτιά και τον αφήνουμε λίγο να "ησυχάσει". Σπίτι μας είμαστε, δεν βιαζόμαστε όπως ο καφετζής να φτιάξουμε τον επόμενο καφέ, άρα μπορούμε να δώσουμε κι άλλο χρόνο στον καφέ να δώσει τα αρώματά του και να κατακάτσει λίγο το ίζημα (αλλά μην το πείτε πουθενά ίζημα, και σας ακούσει και ο καφές, γιατί θα χυθεί στο πάτωμα από την έκπληξή του, ντελβές λέγεται!

Μετά από ένα - δύο λεπτά σερβίρουμε στα φλιτζάνια: Προσοχή! Σε χοντρά φλιτζάνια, για να κρατήσει τη θερμοκρασία του περισσότερο και, βέβαια, μην κάνουμε το ...ανοσιούργημα να τον σερβίρουμε σε πλαστικά ποτηράκια! Μοιράζουμε πρώτα το καϊμάκι σε όλα τα φλιτζάνια και μετά συμπληρώνουμε με το υπόλοιπο του καφέ, είναι απρέπεια να βάλουμε όλο το καϊμάκι στο πρώτο φλιτζάνι και τα υπόλοιπα να είναι χωρίς! Α! ναι, μην το ξεχάσουμε. Ο καφές σερβίρεται κατ' ευθείαν από το μπρίκι στα φλιτζάνια, δεν φιλτράρεται!

Εδώ είναι η στιγμή που οι Βόσνιοι προσθέτουν, αν θέλουν, τη ζάχαρη. Μερικοί προσθέτουν και λίγο γάλα. Έτσι φτιάχνεται ο παραδοσιακός καφές της Βοσνίας, με πολύ μικρές διαφορές από τον δικό μας τα παλιά καλά χρόνια που είχαμε χρόνο για τον εαυτό μας και τους τριγύρω μας. Στο ταξίδι μας εκεί δεν πρέπει με τίποτα να χάσουμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε ένα καφενείο για έναν καφέ. Μπορεί να ξαναθυμηθούμε τα δικά μας και να καλέσουμε τους φίλους μας "για έναν καφέ", με τελείως διαφορετική, απ' ό,τι μέχρι σήμερα, νοοτροπία!