Αίγυπτος, Δυτική έρημος: Η Κοιλάδα των Τάφων με τις Χρυσές Μούμιες

Εμείς γνωρίζουμε την αίσθηση του πλούτου για τη γη μας, που κρύβει θησαυρούς. Γνωρίζουμε τι σημαίνει να χάνεις την κατσίκα σου και να ανακαλύπτεις, ψάχνοντάς την, σπήλαια και ναούς, να σκάβεις το χωράφι σου για να το σπείρεις και να βγάζεις την ...Αφροδίτη της Μήλου. Γι’ αυτό και μας συγκινεί η ιστορία της ανακάλυψης των τάφων με τις Χρυσές Μούμιες στην έρημο, όταν το πόδι του ...γάιδαρου ενός αρχαιοφύλακα σκόνταψε σε μια πέτρα, στην άκρη ενός τάφου στην άμμο, 380 χιλιόμετρα μακρυά από τις Πυραμίδες!

Αίγυπτος, Δυτική Έρημος, Όαση Μπαχαρίγια Η Κοιλάδα με τις Χρυσές Μούμιες www.touregypt.net

Ο αρχαιοφύλακας επέβλεπε τον χώρο που υπάρχει ο μοναδικός ναός που έχτισε ο Μέγας Αλέξανδρος στην Αίγυπτο, άλλωστε είναι πολύ πιθανό ο ίδιος ο στρατηλάτης να επισκέφθηκε την Δυτική Έρημο, και ειδικά την όαση της Μπαχαρίγια, γιατί λέγεται πως την εποχή που ακολούθησε το πέρασμά του από εκεί, η όαση αυτή έγινε πολύ πλούσια, με πολλούς Έλληνες κατοίκους! Από την ανακάλυψη δεν πάνε πολλά χρόνια, το 1996 άρχισαν οι ανασκαφές. Και τί βρέθηκε; Μια ολόκληρη κοιλάδα με εκατοντάδες πολυθάλαμους τάφους της Ανώτερης Τάξης, σε έκταση τουλάχιστον έξι τετραγωνικών χιλιομέτρων! Μόνο ένας από αυτούς είχε μέσα του 42 μούμιες, άλλες σκεπασμένες με φύλλο χρυσού, άλλες μέσα σε διακοσμημένες ανθρωπόμορφες πήλινες σαρκοφάγους, άλλες μέσα σε «φέρετρα» φτιαγμένα από αλλεπάλληλες στρώσεις λινού υφάσματος και πάπυρου με επίχριση σοβά (cartonnage), όπου είναι σχεδιασμένες ή έγγλυφες παραστάσεις με θεούς και θεές και άλλες μόνο τυλιγμένες σε λινό. 105 μούμιες βρέθηκαν στους πρώτους τάφους που ανεσκάφησαν, και υπολογίζεται πως θα χρειαστούν 50 χρόνια για να βρεθούν οι περίπου 10.000 μούμιες που υπολογίζεται πως υπάρχουν στην κοιλάδα! Οι ίδιοι οι τάφοι δεν προβλέπεται αν και πότε θα είναι επισκέψιμοι, άλλωστε πρέπει να ολοκληρωθεί πρώτα η ανασκαφή τους, πέντε (5) όμως από τις μούμιες είναι ήδη εκτεθειμένες, μέσα σε γυάλινες προθήκες, σε έναν χώρο δίπλα στο κτίριο της Επιθεώρησης. Σε αυτό το μικρό μουσείο υπάρχουν επίσης μία ακέφαλη σφίγγα, ένας πήλινος φούρνος και ένα βάθρο αγάλματος, με ελληνική σκαλισμένη επιγραφή, από τον Ναό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τρείς από τις μούμιες είναι θαυμαστά επίχρυσες και υπάρχει και μία παιδική. 

Διηγείται ο Δρ. Zahi Hawass, αρχαιολόγος, γενικός Γραμματέας του Ανωτάτου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων: Πραγματοποιούσα ανασκαφή στο νεκροταφείο των εργατών που έκτισαν τις πυραμίδες. Καθάριζα ένα σκελετό που ανήκε σε κάποιον που κάποτε είχε συμμετάσχει στην ανέγερση της Μεγάλης Πυραμίδας, όταν έφτασε καταϊδρωμένος ο βοηθός μου, ο Mansour Bouriak, που μου ανακοίνωσε πως έγινε μία μεγάλη ανακάλυψη στην Μπαχαρίγια.
Είναι κι αυτό ένα από τα συνηθισμένα σου αστεία; Τον ρώτησα.
Μα, όχι κ. καθηγητά! Έχει έλθει ο ίδιος ο Ashry Shaker, επιθεωρητής των αρχαιοτήτων στην Μπαχαρίγια για να σας τα πει ο ίδιος!
Ο Ashry μου είπε: Βρήκαμε πανέμορφες μούμιες. Σταματήστε το ξεσκόνισμα αυτών των σκελετών γιατί βρέθηκαν πολλές μούμιες, δεν ξέρω πόσες! Χτες, ο αρχαιοφύλακας Aiad πήγαινε με το γάιδαρό του στην άκρη του δρόμου για την Όαση Farafra, περίπου έξι χιλιόμετρα από την πόλη El-Bawitty, πρωτεύουσα της Μπαχαρίγια, όταν ο γάιδαρος έπεσε, γιατί το πόδι του χτύπησε στην άκρη ενός τάφου μέσα στην άμμο.
Είπα στον Ashry να αρχίσει την ανασκαφή του τάφου και εγώ θα έφθανα εκεί την άλλη εβδομάδα.
Όταν έφτασα, τον Μάιο του 1996, δεν πίστευα στα μάτια μου! Τόσες και τόσο ωραίες μούμιες μου ήταν αδύνατο να φανταστώ πως υπήρχαν! Τα μάτια τους με κοιτούσαν σαν να ήταν ζωντανές. Μια άλλη, από εκείνες που είχαν ήδη ανακαλυφθεί, μου θύμιζε την μούμια που είχε χρησιμοποιηθεί από το Χόλιγουντ σε μία από τις ταινίες που είχα δει, την «Κατάρα της Μούμιας»! Το Χόλιγουντ βλέπει πάντα απειλητικές τις μούμιες, ενώ σε μας δίνουν την αίσθηση της γαλήνης και της συμπυκνωμένης Ιστορίας! Ο ίδιος ο τάφος ήταν μια καταπληκτικά όμορφη κρύπτη!

Ήμαστε στο 1996, και τότε δεν υπήρχαν πόροι, αλλά ούτε και αρκετοί τεχνικοί, ανασκαφείς και συντηρητές για να συντηρήσουν τις μούμιες. Γι’ αυτό κρατήσαμε την ανακάλυψη κρυφή, γνωρίζαμε όλοι πως οι αρχαιοκάπηλοι έχουν ιδιαίτερα ευαίσθητη μύτη για την μυρωδιά του ρετσινιού που χρησιμοποιούνταν για την μουμιοποίηση των νεκρών και δεν θα έπρεπε να τους δόσουμε την ευκαιρία να την χώσουν εδώ.
Όμως, έπρεπε να κάνουμε μία πρώτη ανασκαφή, για να διαπιστώσουμε το μέγεθος του νεκροταφείου και για να συντηρήσουμε τις μούμιες που είχαν ήδη βρεθεί. Έφτιαξα μία ομάδα αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων, αναπλαστών, συντηρητών, σχεδιαστών, με ένα ηλεκτρολόγο και ένα εικαστικό καλλιτέχνη. Κατασκηνώσαμε στην έρημο και διανυκτερεύαμε σε ένα όμορφο μοτέλ κοντά στον χώρο της ανακάλυψης. Ήταν ωραίο να σπάσουμε λίγο τη ρουτίνα της μελέτης των Πυραμίδων και να πραγματοποιήσουμε μία ανασκαφή για μούμιες.
Οι μούμιες ανακαλούν τόσες εικόνες στο μυαλό των ανθρώπων, κατά κανόνα λάθος, αφού χρησιμοποιούνται σε ταινίες τρόμου, αλλά το ενδιαφέρον τους για μένα είναι κύρια αισθητικό και επιστημονικό, αφού από αυτές μπορούμε να πάρουμε πάμπολλες πληροφορίες για την εποχή τους και τον κόσμο τους, οπότε είμαι λίγο αδιάφορος για τις ...τρομοκρατικές τους ικανότητες!

Η ιστορία της τυχαίας ανεύρεσης των Τάφων με τις Χρυσές Μούμιες δεν είναι κάτι πρωτοφανές στην Αίγυπτο. Και ήταν αλήθεια πως ο γάιδαρος του αρχαιοφύλακα σκόνταψε και έπεσε. Εκείνο που έμαθα μετά, όμως, ήταν πως ο γάιδαρος, πέφτοντας, αποκάλυψε μία μικρή τρύπα. Ο αρχαιοφύλακας κοίταξε προσεχτικά και, αυτό που μπόρεσε να διακρίνει, τον έκανε να εγκαταλείψει το γάιδαρο εκεί που έπεσε και να πάει τρέχοντας να ειδοποιήσει τον επιθεωρητή κ. Ashry Shaker. Η ιστορία επαναλαμβανόταν: όλοι θυμόμαστε το άλογο που σκόνταψε το 1899 όταν ο Κάρτερ έψαχνε το κατάλληλο μέρος στην Κοιλάδα των Βασιλέων, γεγονός που τον οδήγησε στην ανακάλυψη του τάφου του Τουταγχαμόν. Γυρίζοντας έφιππος, μετά από  μία κουραστική μέρα, στη Δυτική όχθη, όπου είχε το σπίτι του, ο Κάρτερ έπεσε, μαζί με το άλογό του, και είδε πως είχε αποκαλυφθεί ένα όρυγμα. Ανασκάπτοντας αυτό το όρυγμα, ο Κάρτερ ανακάλυψε έναν σφραγισμένο θάλαμο που περιείχε ένα άδειο φέρετρο χωρίς κάποιο όνομα σκαλισμένο επάνω του. Αυτός ο θάλαμος είναι σήμερα γνωστός ως ο Τάφος Μπαμπ Ελ Χοσάν, ο «Τάφος της Πύλης του Αλόγου».

Μέσα στον τάφο, ο Κάρτερ βρήκε ένα άγαλμα τυλιγμένο σε λινό σάβανο, αφημένο δίπλα στο φέρετρο. Θεωρείται πως απεικονίζει τον Μεντουχοτέπ, τον πρώτο βασιλιά της Β’ Δυναστείας. Ο βασιλιάς εικονίζεται να φορά το κόκκινο στέμμα του Δέλτα και κοντή φούστα σε σχήμα του Όσιρι. Ο λόγος της παρουσίας του αγάλματος στη θέση που βρέθηκε παραμένει ανεξήγητος από τους αιγυπτιολόγους. Το άγαλμα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Καΐρου.

Περίπου την ίδια εποχή, άλλη μεγάλη ανακάλυψη έγινε από παρόμοιο ατύχημα στην Αλεξάνδρεια. Ήταν το 1900 και στην περιοχή του Κομ Ελ Σουκάφα λειτουργούσε ένα νταμάρι. Μία μέρα, καθώς ο Αχμέτ Κασμπάρα περνούσε από εκεί με το γαϊδουράκι του, το πόδι του άτυχου ζώου εξαφανίστηκε μέσα σε μία τρύπα στην επιφάνεια της ερήμου. Αποκαλύφθηκε έτσι ένας ολόκληρος λαβύρινθος από υπόγειες στοές που αργότερα έγινε γνωστός σαν οι Κατακόμβες του Κομ Ελ Σουκάφα.

Και ένα άλογο υπήρξε αιτία μιας από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις. Συνέβη τον Αύγουστο του 1990, όταν μια Αμερικανίδα ταξιδιώτις επισκεπτόταν έφιππη την περιοχή της Σφίγγας. Νοτιοανατολικά της Σφίγγας, το άλογο σκόνταψε σε μία μικρή κατασκευή από πλίνθες. Αυτό το μικρό τοιχάκι έμελλε να αποδειχθεί ο πρώτος από ένα τεράστιο σύνολο τάφων των εργατών που συμμετείχαν στην κατασκευή των πυραμίδων. Αν και οι ανασκαφές εδώ μόλις άρχισαν, εκτιμάται πως είναι ένα από τα μεγαλύτερα αιγυπτιακά νεκροταφεία που βρέθηκαν ποτέ! Ερευνούσα ο ίδιος αυτήν ακριβώς την περιοχή μόλις λίγους μήνες πριν, και είχα σταματήσει τις έρευνες εξαιτίας έλλειψης κάποιου σημαντικού ευρήματος. Είναι ειρωνεία της τύχης, αλλά το άλογο σκόνταψε στον πρώτο τάφο μόλις εννέα μέτρα από το σημείο που είχα ο ίδιος ανασκάψει!
Φυσικά, η πιο σπουδαία ανακάλυψη που έγινε από γάιδαρο ήταν αυτή της θαυμαστής κοιλάδας με τις Χρυσές Μούμιες στην Όαση της Μπαχαρίγια, που είναι μία από τις πλέον όμορφες οάσεις στην Αίγυπτο. Και εδώ είναι εύκολο να καταλάβει κανείς τον ενθουσιασμό μας: δεν ανασκάπτουμε απλά για να βρούμε τα αντικείμενα που χρησιμοποίησαν οι άνθρωποι ή τους τάφους που μέσα τους θάφτηκαν, βρίσκουμε τους ίδιους τους ανθρώπους που τους έφτιαξαν!