Αίγυπτος: Το μεγάλο φράγμα του Ασουάν

Πολλά διθυραμβικά θα ακούσουμε γι' αυτό, κάθε μεγάλο τεχνικό έργο κάπως ωφελεί τον τόπο, αλλιώς δεν θα κατασκευαζόταν. Σχεδιασμένο κοντά στο Ασουάν, το παγκόσμια γνωστό φράγμα υπήρξε ένα θαύμα της μηχανικής της εποχής του. Χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του υλικά 18 φορές περισσότερα απ’ όσα χρησιμοποιήθηκαν στη Μεγάλη Πυραμίδα του Χέοπα. Οι διαστάσεις του είναι 3.600 μέτρα μήκος, 980 μέτρα πλάτος στη βάση του και 111 μέτρα ύψος. Σήμερα παράγει ηλεκτρισμό και αρδεύει σχεδόν το σύνολο της Αιγύπτου. 6 χιλιόμετρα πιο κάτω από αυτό υπάρχει το παλιό φράγμα, κατασκευασμένο από τους Άγγλους από το 1898 μέχρι το 1902. Και τα δύο αποτελούν πόλο τουριστικής έλξης. Δημιούργησε τη Λίμνη Νάσερ, μία τεράστια δεξαμενή νερού, μήκους 550 χιλ και χωρητικότητας 132 κυβικών χιλιομέτρων νερού, που, όταν φτιάχτηκε, ήταν η μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη του κόσμου (σήμερα είναι η τρίτη σε μέγεθος), και αύξησε κατά 30% την καλλιεργήσιμη γη στην Αίγυπτο. Επιπρόσθετα ανέβασε το επίπεδο της υπόγειας στάθμης του νερού σε μια τεράστια έκταση, ακόμα μέχρι και την Αλγερία. Η παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας από το φράγμα διπλασίασε την ετήσια παραγόμενη ενέργεια της Αιγύπτου. Μία μικρή αλιευτική βιομηχανία έχει στηθεί γύρω από τη λίμνη Νάσερ.

Το κόστος του φράγματος καλύφθηκε από τα έσοδα της διώρυγας του Σουέζ, που ο Νάσερ είχε εθνικοποιήσει το 1956 με αποτέλεσμα οι ΄Αγγλοι, Γάλλοι και Ισραηλινοί να εισβάλουν και να καταλάβουν τη διώρυγα. Ο ΟΗΕ λειτουργούσε τότε καλύτερα και οι εισβολείς αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν. Στα πλαίσια του ψυχρού πολέμου, η τότε Σοβιετική Ένωση παρενέβη, έδωσε τεράστια τεχνική και οικονομική βοήθεια στην Αίγυπτο και έτσι το φράγμα έγινε δυνατό να ολοκληρωθεί. Δευτερογενής ωφέλεια από το φράγμα είναι ο έλεγχος όλων των κατά καιρούς επικίνδυνων πλημμυρών που αναστάτωναν περιοδικά τη ζωή στην Αίγυπτο.

Ως εδώ, όλα καλά. Ας δούμε, όμως, και τον οικολογικό αντίλογο:Η έκταση που πλημμύρησε έκανε αναγκαίο τον ξεσπιτωμό περίπου 100.000 ανθρώπων και κάλυψε πολλές σημαντικές αρχαιότητες. Οι ναοί του Αμπού Σιμπέλ, 280 χιλιόμετρα μακρυά από το φράγμα αντιμετώπιζαν σοβαρό κίνδυνο, οπότε ξεκίνησε μια παγκόσμια σταυροφορία για τη σωτηρία τους. Οι ναοί ήταν κατ’ ευθείαν κομμένοι μέσα στον ιερό βράχο και με τεράστια προσπάθεια απο την ΟΥΝΕΣΚΟ κατορθώθηκε να κοπούν κομμάτι-κομμάτι, βάρους μέχρι 30 τόννους, και να επανασυναρμολογηθούν στο πιο κοντινό δυνατό ασφαλές μέρος. Μαζί τους σώθηκε και ο κοντινός ναός της Νεφερτάρι. Πολλές άλλες αρχαιότητες, όμως, είναι είτε ολικά είτε μερικά σκεπασμένες από το νερό.

Μεγάλο ποσοστό του νερού εξατμίζεται, καθώς μεταφέρεται από τα αρδευτικά κανάλια σε τεράστιες αποστάσεις, το χειρότερο όμως είναι πως η ζωογόνα ιλύς που ο ποταμός μετέφερε επί χιλιετίες και απόθετε στις εκβολές, λιπαίνοντας το δέλτα, τώρα συγκρατείται πίσω από το φράγμα, με δύο καταστροφικές επιπτώσεις: η λίμνη συνεχώς γεμίζει από τη λάσπη και η χωρητικότητά της σε νερό μειώνεται, το δέλτα αποσαθρώνεται και η φυσική λίπανση έγινε αναγκαίο να αντικατασταθεί από τεχνητά λιπάσματα που και ακριβά είναι, και δημιουργούν τα γνωστά περιβαλλοντικά προβλήματα του υπερτροφισμού των εκβολών και της αλάτωσης του εδάφους. Η αλάτωση του δέλτα εξηγείται γιατί τα ιζήματα κάθε χρόνο ισοστάθμιζαν την απώλεια εδάφους από την εισχώρηση της θάλασσας, τώρα η θάλασσα εισχωρεί ανεμπόδιστα και κάνει τα υπόγεια νερά στην περιοχή πιο αλμυρά. Ακόμα, το νερό του Νείλου εμπλούτιζε τη Μεσόγειο με αιωρούμενα σωματίδια και μικροοργανισμούς, απαραίτητους κρίκους στην τροφική αλυσίδα της Μεσογείου. Τώρα αυτά έχουν λείψει και τα τροφικά πλέγματα έχουν σοβαρά διαταραχθεί, με σοβαρή μείωση του όγκου των αλιευμάτων. Από την άλλη, αυτό το ίδιο το νερό του ποταμού αποτελούσε, λόγω της ποσότητάς του, σοβαρό παράγοντα εμπλουτισμού της Μεσογείου σε γλυκό νερό και, όταν έλλειψε, η ισχυρή εξάτμιση έκανε βαθμιαία την θάλασσα αλμυρότερη. ...Όχι πολύ, αλλά όσο χρειαζόταν για να καταστεί ακατάλληλη για την επιβίωση πολλών πλαγκτονικών οργανισμών που, όντας και αυτοί κρίκοι της τροφικής αλυσίδας, μείωσαν ακόμα περισσότερο την ποσότητα τροφής που προσφέρεται στους οργανισμούς στα ανώτερα επίπεδα της τροφικής πυραμίδας, κάτι που εξηγεί με τη σειρά του, γιατί έχουμε πει και θα πούμε ακόμα πιο πολύ στο μέλλον το ...ψάρι, ψαράκι.

Για να τελειώσουμε, η γονιμοποιός λάσπη, πέφτοντας μέσα στη λίμνη Νάσερ, δημιουργεί υπερανάπτυξη παρυδάτιων ή υδρόβιων φυτών, όπου ευδοκιμούν τα σαλιγκάρια που είναι φορείς της ασθένειας «σχιστοσωμίαση», με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν επιδημίες μιας ασθένειας που ήταν ασήμαντη στο παρελθόν.

Ο σχεδιασμός και η κατασκευή του φράγματος του Ασουάν έγινε για λόγους οικονομικούς και πολιτικούς. Η ελλιπής μελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων είχε καταστροφικές επιπτώσεις σε πολλούς αλληλοεξαρτώμενους τομείς που, όπως συμβαίνει συχνά, μακροπρόθεσμα καταστρέφουν την ισορροπία του περιβάλλοντος και επιβάλλουν ένα επιπρόσθετο και όχι προϋπολογισμένο οικονομικό κόστος στη λειτουργία του φράγματος, ένα οικονομικό κόστος που μπορεί να αποβεί στο μέλλον, όταν απαιτηθεί εκβάθυνση της προσχωμένης λίμνης, τόσο μεγάλο που να αντισταθμίζει τα οφέλη από την λειτουργία του.