Λημνιακή Ιστορία

Συνεχής επιβεβαιωμένη ανθρώπινη παρουσία από τη Μέση Νεολιθική Εποχή μέχρι και σήμερα, μύθοι και παραδόσεις από την εποχή του Χαλκού, αρχαίες πόλεις ευημερούσες με αναφορές στον Όμηρο, ενδιαφέροντα αρχαιολογικά ευρήματα, εισβολές, καταστροφές και δηώσεις, ηρωικά κατορθώματα, θυσίες και Μάρτυρες, ακμή και παρακμή και πάλι διαφαινόμενη ακμή, η Λημνιακή Ιστορία είναι μια επιτομή της Ελληνικής...

Προϊστορικοί χρόνοι
Οι πρώτοι άνθρωποι, που βεβαιωμένα έζησαν στη Λήμνο, ήταν της Μέσης Νεολιθικής εποχής κατά την 5η χιλιετηρίδα π.Χ. Το πιο πιθανό είναι ότι ήρθαν από τη Μ. Ασία και φαίνεται ότι κατοίκησαν σε όλο το νησί, αφού έχουν βρεθεί νεολιθικοί οικισμοί σε πολλά σημεία του, όπως στην Αξιά, στην Ηφαιστεία, στην Κώμη κ.α.

Αξιόλογο πολιτισμό, με διάρκεια και συνέχεια, κατάφεραν να αναπτύξουν στην Πολιόχνη, όπου στη διάρκεια 1500 ετών ο οικισμός, που ξεκίνησε σαν μικρό νεολιθικό χωριό, κατέληξε σε ακμάζουσα πόλη της Εποχής του Χαλκού, που κυριάρχησε τόσο πάνω στο νησί όσο και στον θαλάσσιο περίγυρο του. Η Πολιόχνη καταστράφηκε ξαφνικά γύρω στα 1300 π.Χ., πιθανότατα από σεισμό.

Μετά την καταστροφή της Πολιόχνης, πρωτεύουσα και επίκεντρο του νησιού έγινε η Μύρινα, που πήρε το όνομά της από τη σύζυγο του Θόαντα, και βασίλισσα του νησιού.

Μυθολογία
Σύμφωνα με τον Όμηρο, παλαιότεροι κάτοικοι ήταν οι Σίντιες. Ο Όμηρος αναφέρει ότι ήταν αγριόφωνοι και ζούσαν σε σπηλιές. Κατά τον ίδιο, ο θεός Ήφαιστος εκσφενδονίστηκα από το Δία και εκδιώχθηκε από τον Όλυμπο. Λέει ο Ήφαιστος στην Ήρα, στην Ιλιάδα, σε μετάφραση του Ιάκωβου Πολυλά:
«Υπόμενε, μητέρα μου, και βάστα αν και θλιμμένη,
μήπως εμπρός στα μάτια μου δαρθής, γλυκιά μητέρα.
Και τότε δεν θα δυνηθώ ποσώς να σε βοηθήσω
ο θλιβερός. Αντίσταση δεν έχει ο Βροντοφόρος.
Άλλη φορά το ετόλμησα, και αυτός από τα πόδια
μ’ έπιασε και μ’ απόλυσε του Ολύμπου απ’ το κατώφλι.
Ολημερίς εγύριζα, και ο ήλιος είχε δύσει
όταν στην Λήμνον έπεσα κοντά να βγη η ψυχή μου».
Και άνθρωποι Σίντιες εκεί με περιποιηθήκαν». 
Μετά από περιπλάνηση μιας ολόκληρης ημέρας ανάμεσα στη Γη και το στερέωμα, έπεσε το δειλινό στο μυθικό βουνό της Λήμνου Μόσυχλο. Κατά το πέσιμό του στο έδαφος έσπασε το πόδι του, γι' αυτό στη συνέχεια τον συναντάμε κουτσό. Οι κάτοικοι τού επεφύλαξαν θερμή υποδοχή, και, για να ανταποδώσει, ο Ήφαιστος τους δίδαξε την τέχνη της μεταλλουργίας και γρήγορα προόδευσαν και δημιούργησαν την πόλη Ηφαιστεία (όνομα προς τιμήν του Ηφαίστου). Η ευημερία αυτή προκάλεσε το φθόνο των Κρητών που κυριαρχούσαν αυτή την εποχή στη Μεσόγειο, ώστε επιχείρησαν να καταλάβουν την πόλη. Κατά συμβουλή όμως του Ηφαίστου, οι Λήμνιοι υποδέχθηκαν τους Κρήτες πολύ φιλικά, ώστε ο βασιλιάς τους Ραδάμανθυς, συγκινημένος, παραιτήθηκε από το σκοπό του και τους έδωσε ως βασιλιά έναν από τους εκλεκτότερους στρατηγούς του, τον Θόαντα, γιο του Διονύσου και της Αριάδνης. Τη φιλία του ευημερούντος νησιού επεδίωξε και ο Κρηθέας, βασιλιάς των Μινύων από τη Θετταλομαγνησία, δίνοντας στον Θόαντα για γυναίκα την θυγατέρα του Μύρινα.

Έχει αναπτυχθεί επίσης ένας, φιλολογικός περισσότερο, μύθος, για τις Αμαζόνες, για τις οποίες υποστηρίζεται ότι έζησαν και στην Λήμνο. Ο μύθος εστιάζεται στην γυναικοκρατούμενη περίοδο της Λήμνου, στην περίοδο της βασιλείας της Υψιπύλης. Κατά την διάρκεια της βασιλείας του Θόαντα, τρομακτικές ηφαιστειακές εκρήξεις συντάραξαν το νησί. Υπαίτιο θεωρήθηκε το αγαλματίδιο της Αφροδίτης, που ήταν τοποθετημένο κοντά στο άγαλμα της "Λημνίας Βοός" και γι' αυτό πετάχθηκε στη θάλασσα. Η θεά Αφροδίτη εκδικήθηκε τις Λημνιές δίνοντας στο σώμα τους φοβερή δυσοσμία, που απωθούσε τους άνδρες τους. Όταν αυτοί έφεραν ικανό αριθμό γυναικών από τη γειτονική Θράκη, οι Λημνιές εξοργίσθηκαν και, υπό την αρχηγία της θυγατέρας του Θόαντα Υψιπύλης, σκότωσαν όλους τους άνδρες και τους πέταξαν στη θάλασσα από κοντινό λόφο που ονομάσθηκε Πέτασος. Ένα χρόνο αργότερα προσέγγισαν στη Λήμνο οι ήρωες της Αργοναυτικής εκστρατείας. Ο Ιάσονας με τους συντρόφους του ήλθαν σε επιμειξία με τις Λημνιές, απ' όπου προήλθε ο λαός των Μινύων. Ο Ιάσονας παντρεύτηκε την Υψιπύλη και από το γάμο αυτό γεννήθηκαν ο Εύηνος και ο Διήπυλος. Παρόλα αυτά, ο κόλπος που έδεσαν οι Αργοναύτες και φιλοξενήθηκαν από τις γυναίκες της Λήμνου ονομάστηκε Πορνέας,  και με την διάρκεια του χρόνου κατέληξε σε Πουρνιάς ή Μπουρνιάς.
 
Την εποχή του Τρωικού Πολέμου (12ος ή 13ος αιώνας π.Χ.) στη Λήμνο κυριαρχούν οι Μινύες με βασιλιά τον Εύηνο και πρωτεύουσα τη Μύρινα.
 
Η μυθική αυτή εποχή κρατάει από το 4000 πΧ μέχρι το 1000 πΧ, οπότε αρχίζει η καθαυτό ιστορική περίοδος. Τον 11ο αιώνα το νησί περιήλθε στους Πελασγούς προγόνους των Αχαιών (Α΄ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ). και οι Μινύες που το εγκατέλειψαν εγκαταστάθηκαν στην Τριφυλία, κοντά στην Πύλο. Οι Πελασγοί, με την κατάληψη και των γειτονικών νησιών, προόδευσαν γρήγορα και δημιούργησαν μεγάλη ναυτική δύναμη.

Στην Λήμνο σώζονται μέχρι σήμερα, κομμάτια από παλαιές Πελασγικές κατασκευές, ιδιαίτερα στο κάστρο της  Μύρινας αλλά και στην Ηφαιστεία.
 
Εποχή του Τρωικού πολέμου
Όταν ξεκίνησε η εκστρατεία της Τροίας και τα πλοία σταμάτησαν στη Λήμνο για να εφοδιαστούν με τρόφιμα, ο Φιλοκτήτης βγήκε για κυνήγι. Τότε ένα φίδι τον δάγκωσε και οι σύντροφοί του αναγκάστηκαν να τον αφήσουν στο νησί, σε μια σπηλιά στο Βόρειο μέρος του νησιού, κοντά στο Ιερό των Καβείρων. (Σήμερα υποδεικνύεται η σπηλιά του Φιλοκτήτη). Εκεί γιατρεύτηκε από τις πληγές του, χάρις στη Λημνία γη και στους Καβείρους. Όμως, σύμφωνα με τον Όμηρο, η Τροία δεν έπεφτε χωρίς τα όπλα του Φιλοκτήτη. Ο Οδυσσέας λοιπόν, όταν έμαθε ότι είναι απαραίτητα τα όπλα του Φιλοκτήτη, γύρισε στη Λήμνο και με δόλο τα πήρε. Πάνω σε αυτό το γεγονός γράφτηκε και η τραγωδία "Φιλοκτήτης".

Ο Πελασγός (ή Ετρούσκος) πολεμιστής των Καμινίων
Μια αξιόλογη αρχαιολογική ανακάλυψη έγινε το 1885 στην Βόρεια πλευρά της Λήμνου, στα Καμίνια, κοντά στην Ηφαιστεία. Αφορά στην ανακάλυψη μιας επιτύμβιας στήλης του 6ου πΧ αιώνα με την απεικόνιση πολεμιστή η οποία  βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Η στήλη φέρει εγχάρακτα 98 γράμματα που αποτελούν 33 φράσεις και είναι γραμμένα σε ένα αλφάβητο παρόμοιο με το Ετρουσκικό που πιστεύεται ότι είναι καθαρά Πελασγική γραφή.

Το 1928 Ιταλοί αρχαιολόγοι ανακάλυψαν στην Λήμνο παρόμοιες αποσπασματικές επιγραφές σε θραύσματα από πήλινα σκεύη που είχαν κατασκευαστεί επιτόπου. Έτσι, αποδείχθηκε ότι η γλώσσα αυτή ομιλούνταν πραγματικά στην Λήμνο και η επιτύμβια πλάκα δεν είχε μεταφερθεί από κάποιο άλλο σημείο της Μεσογείου. Γνωρίζουμε, επομένως, πως μία  διάλεκτος  κοντινή στα Ετρουσκικά, η οποία και πιθανολογείται ότι ήταν Πελασγικά, ομιλούνταν στην Λήμνο πριν οι Αθηναίοι κατακτήσουν το νησί κατά το δεύτερο ήμισυ του 6ου πΧ αιώνα. Η διάλεκτος αυτή  ήταν εντελώς διαφορετική από όλες τις άλλες γλώσσες που ομιλούνταν στην περιοχή. Όμως δεν γνωρίζουμε πότε και πώς άρχισε να ομιλείται στην Λήμνο.

Κλασικά χρόνια
Κατά τους Περσικούς Πολέμους οι Λήμνιοι πολέμησαν εναντίον του Δαρείου, αλλά γύρω στα 512 πΧ υποτάχθηκαν στον Πέρση στρατηγό Οτάνη. Η πρώτη περσική κατοχή κράτησε μέχρι το 510 π.Χ. οπότε το νησί περιήλθε στους Αθηναίους. Μία δεύτερη περσική κατοχή (493-479 π.Χ.) έληξε με τη ναυμαχία της Μυκάλης.

Οι κάτοικοι του νησιού συγχωνεύτηκαν με τους Αθηναίους κληρούχους και από τον 4ο π.Χ. αιώνα στο νησί υπάρχει βουλή, συνέλευση και πολιτικές δραστηριότητες ανάλογες με αυτές των Αθηνών.

Αξιόλογο ιστορικό στοιχείο αποτελεί η νομοθεσία των Αθηνών για την διαδικασίες ενοικίασης ή αγοραπωλησίας των εκτάσεων που είχαν δημευθεί στην Λήμνο, όπως περιγράφεται σε μαρμάρινη επιγραφή που σώζεται στο Εθνικό Μουσείο Επιγραφών και έχει χρονολογικά τοποθετηθεί ανάμεσα στο 385-387 π.Χ.

Την εποχή εκείνη κυριάρχησε για τη Λήμνο η ονομασία ΔΙΠΟΛΙΣ που προήλθε από την ύπαρξη των δύο μεγάλων πόλεων, της Μύρινας και της Ηφαιστείας.

Ρωμαϊκή εποχή
Μετά τον Φωκικό πόλεμο, η Λήμνος υποτάχθηκε για λίγο στους Μακεδόνες του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Μετά τον θάνατό του περιήλθε στην εξουσία διαφόρων διαδόχων. Με την επικράτηση των Ρωμαίων στον ελλαδικό χώρο, η Λήμνος αποσπάται από τους Αθηναίους και ανακηρύσσεται ελεύθερο νησί - κατόπιν όμως λεηλατείται βάναυσα από τους Ρωμαίους που άρπαξαν όλα τα αναθήματα και τα πολύτιμα σκεύη του ναού της Ηφαιστείας. Το έργο της καταστροφής συμπλήρωσε ισχυρός σεισμός που μετέβαλε σε ερείπια τις πόλεις Μύρινα και Ηφαιστεία.

Κατά τους χρόνους αυτούς σημαντική ήταν η πνευματική και καλλιτεχνική κίνηση στο νησί. Στα γράμματα διακρίθηκαν ο Αντίλοχος (5ος αι. π.Χ) και ο Απολλόδωρος (4ος αι. π.Χ) και οι Φιλόστρατοι που έζησαν τον 2ο και 3ο αι μ.Χ. Ανάμεσα στους καλλιτέχνες εξέχουσα θέση κατέχουν οι Γλαύκος και Αλκαμένης (5ος αι. π.Χ)

Η Λήμνος κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους το 166 π.Χ. και γνώρισε μια εποχή ηρεμίας και πολιτιστικής ανόδου με αποκορύφωμα την εμφάνιση της οικογένειας των σοφιστών Φιλόστρατων.

Βυζάντιο
Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους η Λήμνος υπάγεται στο Θέμα του Αιγαίου και δοκιμάζεται επανειλημμένα από άγριες πειρατικές επιδρομές. Το 325 μ.Χ. ο επίσκοπος Λήμνου Στρατήγιος πήρε μέρος στην πρώτη Οικουμενική Σύνοδο. Ο επόμενος επίσκοπος Λήμνου εμφανίζεται το 680 μ.Χ. στην ΣΤ' Οικουμενική Σύνοδο και ονομάζεται Σιλουανός.
 
Επί Μεγάλου Κωνσταντίνου το νησί ανήκε στο θέμα Ανατολικού Ιλλυρικού. Από τον Ζ' ως τον ΙΑ' αιώνα οι βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν το νησί για να ναυπηγούν πλοία καθώς και για βάση του στόλου τους. Έτσι εξηγείται και η αποψίλωση του νησιού, η απώλεια του εδάφους και η αδυναμία του δάσους να επανέλθει.

Στους μέσους βυζαντινούς χρόνους το νησί ανήκε στο θέμα Ελλάδας και αργότερα περνάει στο θέμα Αιγαίου, ενώ τον ΙΑ' αιώνα περνάει στο έλεγχο της Θεσσαλονίκης.

Με την κατάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας από τους Σταυροφόρους, την εξουσία στο νησί πήραν οι Ενετοί Ναβικαγιόζοι μέχρι το 1278 μ.Χ, οπότε απελευθερώθηκε από τον Βυζαντινό ναύαρχο Λικάριο. Αργότερα τη Λήμνο κυβέρνησαν οι Γενοβέζοι Γατελούζοι, μέχρις ότου περιήλθε στην τουρκική κυριαρχία και παραχωρήθηκε στον αδελφό του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, Δημήτριο, από τον Μωάμεθ Β΄, ως φέουδο.

Σύντομα όμως ανακαταλήφθηκε από τους Ενετούς που το κράτησαν ως το 1479. Κατά τον πόλεμο μεταξύ Ενετών και επιτιθέμενων Τούρκων το 1475, έλαβε χώρα ηρωϊκό κατόρθωμα από τη Μαρούλα, νεαρή κόρη της Λήμνου, η οποία κατά την υπεράσπιση του φρουρίου του Κότσινα, όταν είδε τον πατέρα της να πεθαίνει στη μάχη, άρπαξε το ξίφος του, όρμησε κατά του εχθρού και ενθάρρυνε με αυτό τον τρόπο τους συμπατριώτες της που απέκρουσαν τον εχθρό. Στην Τουρκοκρατία η Λήμνος υπέφερε αρκετά από τον ξένο δυνάστη παρά το γεγονός ότι το Τουρκικό δημόσιο εκμεταλλευόταν μονοπωλιακά τη "λημνία γη" (γίνεται σχετική αναφορά και από τον Όμηρο, και η Λήμνος είναι η πρώτη που στο εμπόριο της θεραπευτικής γης καθιέρωσε το "σήμα κατατεθέν" με μια σφραγίδα που έβαζαν πάνω στο χώμα) για τις περίφημες θεραπευτικές ιδιότητές της. Μια ελπίδα αποτίναξης του τουρκικού ζυγού δημιουργήθηκε με την ελληνική Επανάσταση του 1770 κατά τα Ορλωφικά. Οι Ρώσοι αφού αποβιβάστηκαν στο νησί πολιόρκησαν με τη βοήθεια και των Λημνιών το κάστρο της Μύρινας. Όταν όμως παρουσιάστηκε ο Χασάν Τζεζάερλη με ισχυρή δύναμη, οι Ρώσοι, όπως συνέβη και αλλού στην Ελλάδα, εγκατέλειψαν το νησί αφήνοντας τους χριστιανούς της Λήμνου στην εκδικητική μανία των Τούρκων, θύμα της οποίας έπεσε μεταξύ άλλων και ο μητροπολίτης Λήμνου Ιωακείμ από τη Χίο.

Στη Bυζαντινή Eποχή αναγνωρίστηκε η στρατηγική σημασία της και άκμασε οικονομικά (11ος, 12ος αι.). Η βυζαντινή κυριαρχία διακόπηκε αρκετές φορές από τους Σαρακηνούς, τους Βενετσιάνους και τους Γενουάτες. Tο 1204 πέρασε στους Bενετούς, ανακαταλήφθηκε από τους Bυζαντινούς και το 1453 παραχωρήθηκε από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο στο Γενοβέζο έμπορο Ιωάννη Iουστινιάνι σαν αντάλλαγμα στην βοήθειά του στην υπεράσπιση της Κωνσταντινούπολης.

Στους Τούρκους παραχωρήθηκε από τους Βενετούς το 1456 αρχικά και το 1479 οριστικά.

Τουρκοκρατία
Η πρώτη παρουσία των Τούρκων στο νησί αναφέρεται το 1442 όταν το πολιόρκησαν για 27 μέρες. Ανάμεσα στους πολιορκημένους ήταν και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος με τη δεύτερη γυναίκα του Κατερίνα Γατελούζου, που πέθανε από τις κακουχίες και τη δύσκολη εγκυμοσύνη.

Από το 1479 και μέχρι το 1700, το νησί παρήκμασε. Από το 1700 πέρασε σε μια περίοδο ηρεμίας και ανασύνταξης. Ήδη πρωτεύουσα του νησιού είναι το Κάστρο, η σημερινή Μύρινα. Το 1770, μετά τα Ορλοφικά, το νησί καταστρέφεται πάλι από τους Τούρκους και άρχισε μία περίοδος διωγμών, καταστροφών και ξεριζωμού.

Το 1821 η Λήμνος λόγω της θέσης της κοντά στην Κωνσταντινούπολη δεν επαναστάτησε, αν και πολλοί Λημνιοί πήραν μέρος στο Εθνικό ξεσηκωμό και αγωνίστηκαν στη θάλασσα και στη στεριά.

Το 1854 κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου έγινε μια προσπάθεια απελευθέρωσης, η οποία όμως εμποδίστηκε βίαια από τον Αγγλικό στόλο.

Απελευθέρωση
Η Λήμνος απελευθερώθηκε στις 8.10.1912 από τον Ελληνικό στόλο, τρεις μόνο μέρες μετά την κήρυξη του Α΄ Βαλκανικού πολέμου. Ο ναύαρχος Κουντουριώτης κατέλαβε το νησί και δημιούργησε ναύσταθμο που έλεγχε τα στενά του Ελλησπόντου. Η Λήμνος ενώθηκε με την Ελλάδα με την συνθήκη του 1920.

Το 1922 στη Λήμνο κατέφυγαν 4.500 πρόσφυγες από την Προποντίδα και την  Μικρά Ασία στους οποίους μοιράστηκαν κλήροι από τα τουρκικά κτήματα και τη μοναστηριακή περιουσία.

Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου και, αργότερα, μετά το 1925, κατά την εκστρατεία της Καλλίπολης, η Λήμνος έγινε Αγγλική βάση και ο κόλπος του Μούδρου χρησιμοποιήθηκε ως ναύσταθμος του Αγγλικού στόλου. Σήμερα υπάρχουν τα Συμμαχικά Νεκροταφεία ANZACS στο Μούδρο και στο Πορτιανού.

Κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο οι Γερμανοί κατέλαβαν τη Λήμνο στις 25.4.1941 κι έμειναν στο νησί μέχρι τις 16.10.44.

Στη δεκαετία του '50 άρχισε η μετανάστευση του πληθυσμού, λόγω των δυσμενών οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών, κυρίως για τις ΗΠΑ, Νότια Αφρική, Καναδά και Αυστραλία. Σήμερα η, σύμφωνα με τα παραπάνω, ελληνικότατη Λήμνος αποτελεί προμαχώνα της υπεράσπισης της εδαφικής ακεραιότητας της πατρίδας. Σύμφωνα με τη συνθήκη του Μοντρέ του 1937 και το διεθνές δίκαιο, η Ελλάδα δικαιούται για την προστασία της εθνικής της ανεξαρτησίας να διατηρεί στρατιωτικές δυνάμεις στη Λήμνο και τ' άλλα νησιά του Β. Αιγαίου.