Ιστορία της Κέρκυρας

Δύο πράγματα ας σχολιάσουμε εδώ: α. τον ισχυρό συμβολισμό του μύθου, αφού το νησί έχει προικιστεί με όλα τα αγαθά που μπορεί να φέρει η επίδραση της θάλασσας και της βροχής, που στο Ιόνιο είναι πολύ πιο έντονη απ’ ό,τι στην υπόλοιπη Ελλάδα και β. το ό,τι το όνομα του νησιού αποδείχτηκε ασυνήθιστα, ακόμα και για τα ελληνικά δεδομένα, ανθεκτικό, αφού, τουλάχιστον τεσσεράμιση χιλιάδες χρόνια μετά, έχει αλλάξει μόνο ένα φθόγγο, το βραχύ όμικρον σε βραχύ έψιλον!

Από την ένωση του Ποσειδώνα και της Κόρκυρας γεννήθηκε ο Φαίακας, που το όνομά του δόθηκε στους κατοίκους της Κόρκυρας. Έτσι, ο Όμηρος ήξερε τί έλεγε όταν αποκαλούσε την Κόρκυρα «το νησί των Φαιάκων». Άλλη αρχαία αναφορά στην Κόρκυρα γίνεται από τον ποιητή Απολλώνιο τον Ρόδιο, στο ποίημά του «Οι Αργοναύτες». Σύμφωνα με αυτόν, οι Αργοναύτες, αφού πήραν το «Χρυσόμαλλο Δέρας» από την Κολχίδα, κυνηγημένοι από τους ανθρώπους του Αιήτη, του βασιλιά της Αίας, (που βρισκόταν στην Κολχίδα), κατέφυγαν στο νησί και ο βασιλιάς Αλκίνοος τους πρόσφερε φιλοξενία στο παλάτι του. Τώρα πώς η καταδίωξη των Αργοναυτών, που ξεκίνησε κάπου πέρα από τα στενά του Ελλήσποντου, κατέληξε στο Ιόνιο, είναι από ακατανόητα της Μυθολογίας!

Σύμφωνα με τον Όμηρο, το νησί πρωτοκατοικήθηκε από εποικιστές που ήλθαν από την Υπερία τον 12ο αιώνα π.Χ. Μετά τον Τρωικό πόλεμο, ο Οδυσσέας, αφού περιπλανήθηκε για δέκα ολόκληρα χρόνια στις θάλασσες της Μεσογείου και έχασε όλα τα πλοία του και τους συντρόφους του, ξεβράστηκε από τα κύματα, μισοπεθαμένος, στις ακτές της Κέρκυρας όπου συναντήθηκε με τη Ναυσικά, κόρη του Αλκίνοου, σε μια από τις πιο τρυφερές και ποιητικά πολυσήμαντες στιγμές της Οδύσσειας. Εδώ στην Κέρκυρα τον υποδέχτηκαν και του πρόσφεραν φιλοξενία, και εδώ, αφού συνήλθε, του προσφέρθηκε πλοίο και βοήθεια για να πλεύσει στην πατρίδα του, αφήνοντας πίσω την Ναυσικά στον σιωπηλό πόνο του χωρίς ελπίδα έρωτά της γι’ αυτόν.

Η Κέρκυρα υπήρξε η πρώτη ελληνική περιοχή που έπεσε στα χέρια των Ρωμαίων. Εγκαθιστώντας ένα ολιγαρχικό πολίτευμα, οι Ρωμαίοι δημιούργησαν μία αριστοκρατική τάξη αποξενωμένη από τον λαό, κάτι που είχε αποτέλεσμα μιαν απότομη παρακμή του νησιού. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ., οι Άγιοι Ιάσων και Σωσίπατρος, μαθητές του Αποστόλου Παύλου, δίδαξαν και διέδωσαν τον Χριστιανισμό στο νησί. Λίγο μετά, ο Νέρωνας επισκέφθηκε την Κασσιόπη, ένας λοιμός αποδεκάτισε τον πληθυσμό και το νησί υπέφερε τα πάνδεινα από τους διωγμούς.

Το 337, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία χωρίστηκε και η Κέρκυρα έπεσε προσωρινά στο Δυτικό τμήμα. Όμως, το 395 μ.Χ., η Κέρκυρα πέρασε στο ανατολικό κομμάτι, τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ακολούθησαν δίσεκτα χρόνια, γιατί η Κέρκυρα, όντας πολύ μακριά από την Κωνσταντινούπολη και πολύ κοντά στην Δυτική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, που ήταν σε παρακμή και αδυναμία να αποκρούσει τους εισβολείς από τον Βορρά, υπέφερε διαδοχικές εισβολές και καταστροφές, που η χειρότερή τους ήταν το 455, όταν οι Βάνδαλοι του Γκενζέριχου αφάνισαν τον πληθυσμό της. 95 χρόνια αργότερα το νησί υπέστη εισβολή από τους Γότθους υπό τον Τοτίλα, μετά από την οποία οι κάτοικοι του νησιού εγκατέλειψαν την αρχαία πόλη και την μετέφεραν, για καλύτερη οχύρωση, στο Παλιό Κάστρο (φωτογραφία αριστερά). Στο 2ο μισό του 7ου αιώνα η Κέρκυρα καταλήφθηκε από τους Σαρακηνούς, δηώθηκε, και έμεινε να χρησιμοποιείται από αυτούς ως βάση για τις πειρατικές εξορμήσεις τους. Όταν οι Βυζαντινοί κατάφεραν να εκδιώξουν τους Σαρακηνούς, σήμανε η αρχή μιας νέας περιόδου υπό το Βυζάντιο. Όταν οι Νορμανδοί, υπό τον Ρομπέρ Γκισκάρ, πολιόρκησαν και κατέλαβαν το νησί το 1081, οι Βυζαντινοί, με τη συνδρομή των Ενετών, καταναυμάχησαν τον Νορμανδικό στόλο και ξαναπήραν τον έλεγχό του.

Διάφοροι Φράγκοι ιππότες κατέλαβαν το νησί την περίοδο που ακολούθησε. Ήταν η περίοδος των Σταυροφοριών και η Ανατολική Μεσόγειος υπέφερε, ανεξάρτητα από το θρήσκευμα των κατοίκων. Το 1204, όταν κατά τη διάρκεια της 4ης Σταυροφορίας καταλήφθηκε η Κωνσταντινούπολη, η Κέρκυρα έπεσε σε χέρια Ενετικά. Η επόμενη δεκαετία ήταν η πρώτη περίοδος της Κέρκυρας υπό Ενετική κατοχή αλλά, το 1214, οι Βυζαντινοί ανακατέλαβαν το νησί, που έγινε τμήμα στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, ένα από τα τρία ανεξάρτητα Ελληνικά κρατικά μορφώματα της εποχής. Ακολούθησε μισός αιώνας ειρήνης, μέχρι που φάνηκε νέος κίνδυνος από ην Σικελία. Η χρήση της Ελληνικής γλώσσας στο δυτικό τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας λειτούργησε προς την κατεύθυνση της δημιουργίας μιας διαφορετικής συνείδησης από αυτήν της Ρώμης. Η τοπική εκκλησία ανεξαρτοποιήθηκε από τον έλεγχο του Πάπα και δημιούργησε δεσμούς με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Ήταν η εποχή του Σχίσματος. Η Κέρκυρα έγινε Μητροπολιτική Επισκοπή και συντάχθηκε με τον υπόλοιπο Ελληνικό κόσμο στην εναντίωσή του απέναντι στον Ρωμαιοκαθολικισμό. Όταν, το 1267, οι Ανδηγαβοί κατέλαβαν την Κέρκυρα, προσπάθησαν να επιβάλουν την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία στη θέση της Ελληνορθόδοξης, η προσπάθεια όμως αυτή απέτυχε ολοκληρωτικά. Ο λαός της Κέρκυρας είχε πια αποκτήσει Ελληνορθόδοξη συνείδηση και τίποτα δεν μπορούσε να τον κάνει να την αλλάξει.

Σύμφωνα με το διοικητικό μοντέλο των Βυζαντινών, η Επαρχία της Κέρκυρας ανήκε στο Θέμα της Κεφαλληνίας. Στα Θέματα (μεγάλες γεωγραφικές περιοχές) προΐστατο Στρατηγός, στις Επαρχίες Έπαρχος. Η Επαρχία διαιρείτο σε Κλίματα, και αυτά σε Επισκέψεις, που η καθεμία τους αποτελούνταν από ένα μικρό αριθμό χωριών, και που διοικούνταν οικονομικά από εντεταλμένο αξιωματούχο. Αργότερα τα Θέματα και τα Κλίματα καταργήθηκαν, και οι διοικητικές βαθμίδες περιορίστηκαν μόνο σε Επαρχίες και Επισκέψεις. Είναι πιθανό πως τα ονόματα Κληματιά, Επισκοπιανά, Επίσκεψις και Επισκοπή να έχουν σχέση με την διοικητική κατανομή που προαναφέραμε. Η κοινωνική δομή είχε επικεφαλής τους Ευγενείς, φραμμένους στο Χρυσό Βιβλίο (Libro D’ Oro) που έλεγχαν τους χωρικούς, ανεξάρτητους ή εξαρτώμενους από τους Ευγενείς. Οι εξαρτώμενοι χωρικοί μπορεί να ήσαν με μισθό ή «Άγραφοι», σε κατάσταση δηλαδή δουλοπάροικου. Αργότερα, η οικονομική ανάπτυξη και τα ταξίδια δημιούργησαν την τάξη των Αστών, που ενώ είχαν οικονομική επιφάνεια, είχαν πολύ λίγα πολιτικά δικαιώματα, και αυτό δημιουργούσε πολιτική ένταση και αστάθεια. Η Τρίτη τάξη, οι Ποπολάροι, είχαν καθόλου δικαιώματα και την μεγαλύτερη εκμετάλλευση. Η κατάσταση ήταν εκρηκτική, γιατί η κοινωνική οργάνωση ήταν σε τέλεια ανακολουθία και με τις παραγωγικές-οικονομικές δυνατότητες της Κέρκυρας (π.χ. την τεράστια παραγωγή ελαιόλαδου), αλλά και με το μορφωτικό-πολιτισμικό επίπεδο του κόσμου. Αυτό ήταν αποτέλεσμα και των δυνατοτήτων των ίδιων των κατοίκων της Κέρκυρας (και των υπόλοιπων Επτανήσων), αλλά και του ότι η υπόλοιπη Ελλάδα ήταν κάτω από τον Τουρκικό οπισθοδρομικό ζυγό, και πολλοί πνευματικά εξέχοντες Έλληνες, δάσκαλοι, καλλιτέχνες, κλπ μετακόμιζαν εκεί για να αποφύγουν τη «μαύρη σκλαβιά», φτάνει να είχαν τα απαιτούμενα οικονομικά μέσα. Εκεί τους περίμενε μία κοινωνία που μιλούσε Ιταλικά, απολάμβανε υψηλού επιπέδου πολιτιστική ζωή και ανέσεις ανύπαρκτες στην υπόλοιπη Ελλάδα, ακόμα και για τους Τούρκους κατακτητές. Όλα αυτά, όμως, σε βάρος των ποπολάρων, που επανειλημμένα εξεγέρθηκαν και μερικές τέτοιες κινήσεις είχαν πνιγεί στο αίμα.

Η πρώτη εξέγερση έγινε το 1610, που ακολουθήθηκε από 4 μεγάλες και πολλές μικρότερες στάσεις, που όλες τους καταπνίγηκαν με άγριο τρόπο. Άλλο να απολαμβάνεις Λυρικό Θέατρο (εκεί "σε παίρνει" να είσαι "Ευγενής") και άλλο να μπαίνουν σε κίνδυνο τα προνόμιά σου! Αποτέλεσμα ήταν, όταν ο Γαλλικός Στόλος μπήκε στο λιμάνι της Κέρκυρας, οι Ενετόδουλες Αρχές να τον υποδεχθούν με επιφύλαξη, αλλά ο λαός να θεωρήσει τους Γάλλους ως Ελευθερωτές. Κατά την περίοδο της Ενετικής κατοχής η Κέρκυρα είχε γίνει αντικείμενο πολλών επιθέσεων και από Γενοβέζους πειρατές και από τους Τούρκους, που δεν μπορούσαν να δεχτούν την ύπαρξη των Επτανήσων σε άλλα χέρια, τόσο κοντά στην Αυτοκρατορία τους. Οι επιθέσεις εκείνες τελικά είχαν αποκρουστεί, αλλά ο φόρος αίματος που πλήρωσαν οι Κερκυραίοι ήταν πολύ μεγάλος, οι επιθέσεις ήταν ξαφνικές και μέχρι να αποκρουστούν κόστιζαν πολύ στην ύπαιθρο και στα ανοχύρωτα χωριά. Οι Ενετοί υποχρεώθηκαν να ενθαρρύνουν τη μετανάστευση από την κυρίως Ελλάδα, για να αναπληρωθεί η εργατική δύναμη που χρειαζόταν για την εκμετάλλευση του νησιού. Όταν οι Γάλλοι εμφανίστηκαν στο νησί, οι ντόπιοι, ξεσηκωμένοι από τα ιδανικά της Γαλλικής Επανάστασης, έλπιζαν σε ανεξαρτησία και στο τέλος της εκμετάλλευσης από τους Ευγενείς. Έκαψαν, λοιπόν, το "Χρυσό Βιβλίο" και κατέστρεψαν τα εμβλήματα της Ενετικής επικυριαρχίας. Αλλά η

αυταρχική πολιτική που επέβαλαν οι νέοι κατακτητές έβαλε πάλι το λαό στη γωνία. Το 1799, δέκα χρόνια μετά το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης, η Ρωσία και η Τουρκία, θορυβημένες από την γεωγραφική επέκταση των Γάλλων, συμμάχησαν και κατέλαβαν την Κέρκυρα. Ένα χρόνο μετά, στις 21 Μαρτίου του 1800, η Κέρκυρα και τα άλλα Ιόνια νησιά ενώθηκαν, δημιουργώντας την ανεξάρτητη Επτανησιακή Πολιτεία, που έζησε όμως μόνο μέχρι το 1807, όταν η Κέρκυρα έπεσε πάλι στα χέρια των Γάλλων υπό τον Ναπολέοντα.

Μέχρι το 1814 είχαν ιδρυθεί η Ιόνιος Ακαδημία και η Βιβλιοθήκη και είχε αναπτυχθεί η ντόπια οικονομία. Εκείνο το χρόνο, μετά τη τελική ήττα του Ναπολέοντα, τα Ιόνια νησιά ανακηρύχτηκαν ανεξάρτητα, κάτω από την προστασία της Μεγάλης Βρετανίας. Κάτω από τους Βρετανούς, η οικονομία ανένηψε ολοκληρωτικά, κατασκευάστηκε νέο οδικό δίκτυο, η Ιόνιος Ακαδημία έγινε Πανεπιστήμιο και το σημαντικότερο απ’ όλα, η Ελληνική γλώσσα έγινε η επίσημη γλώσσα της Ιονίου Πολιτείας. Όλα αυτά όταν, μερικά χρόνια αργότερα, στην κυρίως Ελλάδα θα ξεσπούσε η Ελληνική Επανάσταση, με όλο το φόρο αίματος και υλικών θυσιών που θα απαιτούσε.

Οι Άγγλοι παρέμειναν στο νησί μέχρι το 1864, όταν τα Επτάνησα ενώθηκαν με την Ελλάδα, στις 21 Μαΐου εκείνου του χρόνου. Τα Επτάνησα απέκτησαν την Ελληνική τους ταυτότητα, μετά από πολλούς αιώνες ξένης επικυριαρχίας. Γεγονός τεράστιας ιστορικής σημασίας, που, όμως, είχε και το κόστος του: Η Κέρκυρα δεν θα μπορούσε να συνεχίσει να είναι η πρωτεύουσα των Ιονίων! Το νεογέννητο Ελληνικό κράτος δεν μπορούσε να αντέξει ένα πολιτιστικό και κεφαλαιοκρατικό διπολισμό, έτσι το Πανεπιστήμιο και τα άλλα ιδρύματα έπρεπε να θυσιαστούν. Σε λιγότερο από 35 χρόνια, η Κέρκυρα είχε γίνει άλλη μία επαρχιακή πόλη με ένδοξο παρελθόν. Το 1923 βομβαρδίστηκε και καταλήφθηκε από τα Ιταλικά στρατεύματα, σε αντίποινα για τη δολοφονία του Ιταλού στρατηγού Τσελίνι σε ελληνικό έδαφος. Κατά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, βομβαρδίστηκε και καταλήφθηκε από τους Ιταλούς και το 1943 βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς. Τότε το νησί έχασε τα τρία περίφημα

αρχιτεκτονικά του κοσμήματα, την Ιόνιο Ακαδημία, την Βιβλιοθήκη και το Δημοτικό Θέατρο, που κάηκαν ως τα θεμέλια. Στα σκληρά χρόνια που ακολούθησαν τον πόλεμο, η Κέρκυρα μοιράστηκε την τύχη της υπόλοιπης Ελλάδας: φτώχεια, οικονομική κρίση και μετανάστευση, που συνεχίστηκαν μέχρι τη τέλος της δεκαετίας του 1960, όταν η τουριστική ανάπτυξη έδωσε νέα ώθηση στην οικονομική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας.

Η έλξη που ασκούσε η Κέρκυρα στους διεθνείς και Έλληνες επισκέπτες ήταν ήδη προφανής από την αρχή του προηγούμενου αιώνα. Δεν ήταν μόνο που την είχε διαλέξει η Αυτοκράτειρα Σίσι για να κτίσει το θερινό της Ανάκτορο, το Αχίλλειον, όπου, από το 1890, κατέφευγε για να αποφεύγει τις δολοπλοκίες του Βασιλικού Οίκου των Αψβούργων. Υπήρξε και ο τόπος που χτίστηκε το ξενοδοχείο «Μπέλα Βενέτσια», με πολυτελή επίπλωση και το ίδιο πολυτελείς εγκαταστάσεις (φωτογραφία του εσωτερικού αριστερά), που συχνά συγκρίνεται με το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» της Αθήνας, και που ήταν και είναι πόλος έλξης για τη διεθνή αριστοκρατία του χρήματος. Από την αρχή του 20ου αιώνα μέχρι και τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, η Κέρκυρα ανταγωνιζόταν το Κάπρι και τη Μαγιόρκα για τη θέση του πλέον προτιμώμενου Μεσογειακού θέρετρου για τις διακοπές της Ευρωπαϊκής ελίτ. Τα τελευταία 40 χρόνια, η έκρηξη του μαζικού τουρισμού, παράλληλα με τις φυσικές ομορφιές της Κέρκυρας και το ιστορικό της παρελθόν, έκαναν ην Κέρκυρα έναν από τους πιο δημοφιλείς ταξιδιωτικούς προορισμούς για εκατομμύρια ανθρώπους, που θεωρούν τις αναμνήσεις τους από την επίσκεψή τους εδώ ως τις πιο πολύτιμες της ζωής τους. Οι επισκέψεις στα κάστρα, τα παλιά αρχοντικά, τα μοναστήρια, τα καφέ και τα ταβερνάκια του νησιού, σε συνδυασμό με τον χαρακτήρα των Κερκυραίων, μεταγγίζουν την ηδονή από ένα ζωντανό πολιτισμό που συνεχίζει να δημιουργείται μπροστά στα μάτια του επισκέπτη, πείθοντάς τον πως είναι και αυτός κομμάτι του πολιτιστικού γίγνεσθαι, όχι θεατής μιας στημένης, για εισπρακτικούς λόγους, παράστασης τουριστικού φολκλόρ.